پنجابی ادب ،تہذیب تے ثقافت دا سالار : شفقت تنویر مرزا

(Ghulam Ibn-e-Sultan, Jhang)

20۔نومبر 2012دی شام نوں فرشتہ اجل دے ہتھ تقدیر دے کاتب نے جیہڑا پروانہ تھمایا اس دے وچ شفقت تنویر مرزا دا ناں وی لکھیا ہویا سی ۔پنجابی ،ادب ،پنجابی تہذیب ،پنجابی ثقافت تے پاکستانی ادب دا اوہ خورشید جیہڑا کہ 6۔فروری 1932نوں وزیر آباد(پنجاب ۔پاکستان)دے افق توں طلوع ہویا پوری دنیا نوں اپنی ضیاپاشیاں نال منور کرن توں بعد 20۔نومبر 2012نوں لاہور دے افق توںغروب ہو کے عدم دی بے کراں وادیاں وچ اکھا ں توں اوڈھر ہو گیا۔ ڈیفنس لاہور دے شہر خموشاں دی زمین نے پنجابی ادب دے ایس آسمان نوں اپنے دامن وچ چھپا لیا ۔اناللہ و انا الیہ راجعون۔اوہ پھیپھڑیاں دے سرطان وچ مبتلا سن ۔موت دے بے رحم ہتھاںنے ہنسدے بولدے چمن نوں مہیب سناٹیاں ،جان لیوا تنہائی ،کدے نہ ختم ہوون والی خاموشی تے اعصاب نو ںشل کر دیون والی اداسی دی بھینٹ چڑھا دتا ۔شفقت تنویر مرزا کیہہ گئے کہ بہار دے دن ہی مستقل طور تے اساڈے کولوں رس کے چلے گئے ۔شہر دا شہر سوگوار ہو گیا اے ،ہر آنکھ اشک بار اے تے ہر دل توں ہوک اٹھدی اے ۔پنجابی تہذیب ،پنجابی ادب ،پنجابی معاشرت،پنجابی ثقافت ،پنجابی وسیب ،پنجابی سماج تے پنجاب دی دھرتی دی محبت شفقت تنویر مرزا دے ریشے ریشے وچ سرایت کر گئی سی ۔پنجاب دی دھرتی توں اٹھن والے اپنی رہتل تے وسیب بارے درد مندی ،خلوص تے والہانہ محبت رکھن والے ایڈے وڈے سوجھووان ،مدبر ،مفکر ،نقاد ،محقق تے حریت فکر د ے مجاہد دے کارنامے ادب دی تاریخ وچ سنہرے حرفاں نال لکھے جاون گے ۔زمانے دا پر تاں نور دی پرواز نالوں وی ترکھا اے لیکن ایہہ گل پتھر دی لکیر اے کہ زمانہ لکھ ترقی کرے خاک دے پردے توں ایڈا وڈا مدبر فیر کدے نہیں ابھر سکدا ۔ایہو جہے لوگ نا یاب ہوندے نیں ۔ پاکستان دیاں ساریاں علاقائی زباناں خاص طور تے پنجابی ،اردو ،انگریزی ،عربی ،فارسی ،ہندی بنگالی تے چینی زبان تے اوہناں نو ںکامل دسترس حاصل سی ۔شفقت تنویر مرزا نے عالمی کلا سیک دا مطالعہ بڑی توجہ نال کیتا سی ۔پنجابی ،ار د و تے انگر یزی تے اوہناں نو ںخلاقانہ دسترس حاصل سی ۔جبر دے سامنے سپر اندازہوونا اوہناں دے مسلک دے خلاف سی ۔حریت ضمیر نال زندگی گزارن لئی ا وہناں نے اسوہ ءشبیر ؓ نوں ہمیشہ اپنے سامنے رکھیا۔اوہ جبر دی فصیل نو ںحرفاں دے تیشے دی کاری ضرباں نال منہدم کرن دی کوشش کردے رہے تے جبر دے ہر انداز نوں مسترد کرکے لوح جہان تے اپنا دوام نقش کر دتا ۔زمین ایڈے وڈے روشنی دے میناراں تو ں خالی ہوندی جا رہی اے آسمان د ایہہ رنگ ویکھ کے کلیجہ منہ نوں آندا اے ۔

شفقت تنویر مرزا د ا تعلق وزیر آباد دے ہک ممتاز علمی ،ادبی تے مذہبی خاندان نال سی ۔اوہناں دا خاندان اپنی شرافت ،نیکی ،انسانی ہمدردی ،زہد، تقویٰ تے علم دوستی دی وجہ توں پورے علاقے وچ دلی عزت تے احترام دے اچے پدھر تے فائز سی ۔تحریک پاکستان دے نامور مجاہد مولانا ظفر علی خان تے شفقت تنویر مرزا دے خاندان دی نیڑے دی سانگے داری سی ۔تاریخی حقیقتاں دے کئی راوی ایہہ گل دسدے نیں کہ شفقت تنویر مرزا دے خاندان نے تحریک پاکستان وچ بھر پور حصہ لیا تے وطن دی آزادی لئی کسے قربانی توں دریغ نہ کیتا ۔شفقت تنویر مرزا دے والد مرزا شکر اللہ خان تے والدہ رحمت بانو نے اپنے اس ہو نہار بچے دی تعلیم تے تربیت تے پوری توجہ دتی ۔گھر وچ اس ہو نہار بچے نوں بہوں چنگا مذہبی ،علمی تے ادبی ماحول میسر آیا ۔وزیر آباد تو ںابتدائی تعلیم مکمل کرن تو ںبعدشفقت تنویرمرزا گورنمنٹ کالج اٹک وچ داخل ہو گئے تے اوتھوں انٹر میڈیٹ تے ڈگری دے امتحان بڑے اچھے نمبر حاصل کر کے پا س کیتے۔اگلے مرحلے وچ اوہ گارڈن کالج راول پنڈی پہنچے تے اوتھوں پوسٹ گریجویشن کیتا ۔ قلم تے قرطاس نال اوہناں دا تعلق اوس زمانے وچ شروع ہو گیا جدوں اوہ تعلیم دے مر حلے طے کر رہے سن ۔چھوٹی عمر توںای اوہناں نے پنجابی لوک گیتاں ،لوک داستاناں ،پنجابی کلچر تے پنجابی رہتل بارے مثبت شعور تے آگہی نوں پروان چڑھان دی کوششاں دا مڈھ بنھ دتا ۔اپنی عملی زندگی د آغاز اوہنا ں نے 1949توں روزنامہ تعمیر راول پنڈی توں کیتا۔ایس توں بعد اوہ 1955وچ روزنامہ ہلال پاکستان راول پنڈی نال وابستہ ہو گئے تے ایس جریدے وچ صحافتی خدمات انجام دیندے رہے ۔1956وچ اوہ ریڈیو پاکستان راول پنڈی وچ ملازم ہو گئے ۔راول پنڈی وچ اوہناں نے دو سال نوکری کیتی ،جدوں جنرل ایوب خان دا دور آیا تے شفقت تنویرمرزا نو ں1958وچ ریڈیو دی ملازمت توں کوئی وجہ دسے بغیر فارغ کر دتا گیا ۔شفقت تنویر مرزا نے ہن روزگار لئی قسمت آزمائی کرن لئی لاہور دا رخ کیتا ۔لاہور وچ اوہ سول اینڈ ملٹری گزٹ وچ ملازم ہو گئے ۔1964تائیں اوہناں نے سول اینڈ ملٹری گزٹ وچ خدمات انجام دتیاں ۔نیشنل پریس ٹرسٹ دے اخبارامروز نال اوہ 1964وچ وابستہ ہو گئے ۔شفقت تنویرمرزا نے امروز نو ں معیار تے وقار دی عظمت دے اعتبار نال ہمالہ دی بلندی تے پہنچا دتا ۔پوری دنیا خاص طور تے پاکستان دے علمی تے ادبی حلقیاں وچ امروز نوں ہک مقبول ،معبتر تے موقراخبار بناون وچ شفقت تنویر مرزا نوں اپنے ساتھیاں دا بھرپور تعاون حاصل سی ۔اس زمانے امروز نے ہک ایسی علمی تے ادبی کہکشاں دی صور ت اختیار کر لئی جس دے وچ اپنے زمانے دے بہوں سار ے چن تے تارے اپنی چکا چوند نال نگاہواں نوں خیرہ کر دیندے سن ۔شفقت تنویر مرزا دے نال اس زمانے جہیڑ ے ممتاز سوجھوان،لکھاری ،صحافی تے ادیب تعاون کر رہے سن اوہناں وچوں احمد ندیم قاسمی ،چراغ حسن حسرت ،مسعود اشعر ،حمید جہلمی،ظہیر بابر ،حمید اختر تے عبداللہ ملک دے نا ں کسے تعارف دے محتاج نہیں ۔امروز دا پنجابی صفحہ اس دور دا یادگار کارنامہ سمجھیا جاندا اے ۔ممتاز ادیب تے صحافی اظہر جاوید وی کجھ عرصہ امروز داپنجابی صفحہ مرتب کردے رہے ۔ اوہناں اپنا ادبی مجلہ تخلیق بعد وچ لاہور توں شائع کرنا شروع کیتا جیہڑا اجے وی شائع ہوند پیا اے ۔ اظہر جاویدنے شفقت تنویر مرزا دے مشورے تے ہر شمارے وچ پنجابی زبان دے لکھاریاں لئی ہک گوشہ مخصوس کر دتا ۔امروز دے پنجابی صفحے دا سب تو ں وڈا اعزاز تے امتیاز ایہہ سی کہ ایس راہیں پنجابی لکھاریاں نو ں پنجابی زبان وچ اپنی تخلیقی فعالیت د اکھل کے اظہار کرن دا موقع مل گیا ۔پنجابی زبان وچ لکھن والی نویں نسل لئی امروز دا پنجابی صفحہ ہک ادبی دبستان د اروپ اختیار کر گیا تے ایہہ پڑھن والیاں وچ بہوں مقبول ہویا۔پنجابی زبان تے ادب دے فروغ لئی شفقت تنویر مرزا تے اوہناںدے نامور ساتھیاں دی کوششاں رنگ لے آئیاں تے پنجابی ادیباں نے لوح تے قلم دی پرورش ول اپنا دھیان دے کے پنجابی ادب دی ثروت وچ اضافہ کیتا۔شفقت تنویر مرزا پنجابی ادب دے ذریعے قارئین دے ذوق سلیم نو ں مہمیز کیتا ۔اوہ چاہندے سن کہ پنجابی زبان تے ادب دی کلاسیکی میراث نوں اس طرحاں پیش کیتا جاوے کہ دنیا دی ساری زباناں وچ ایس دے تراجم پیش کیتے جاون ۔ایس طرحاں اس عظیم ادب دے وسیلے نال قاری نوں نہ صرف روحانی تے ذہنی سکون دی دولت نصیب ہووے گی سگوں جمود دے خاتمے وچ وی مدد ملے گی ۔ادب دے وسیلے نال شفقت تنویر مرزا قارئین ادب وچ حوصلے تے ہمت دے جذبات پیدا کرنا چاہندے سن ۔اوہناں دیاں تخلیقی تحریراں دلاں نوں ہک نواں ولولہ عطا کردیاں نیں ۔

1970وچ فوجی ڈکٹیٹر جنرل یحییٰ خان نے شفقت تنویرمرزا نو ں امروز دی ملازمت تو ںفارغ کر دتا ۔ہک واری فیر بے روزگاری دے دکھ نے شفقت تنویر مرزا نوں اپنے نرغے وچ لے لیا ۔جابر سلطان دے سامنے کلمہ ءحق کہن والے حریت فکر دے اس مجاہد نے اپنی حق گوئی تے بے باکی دی روش نو ںکدے وی ترک نہ کیتا تے جابر طاقتاں نو ںآئینہ دکھاون وچ کدے تامل نہ کیتا ۔ہزار خوف وچ وی اوہناں دی زبان نے ہمیشہ دل تے ضمیر دا ساتھ دتا ۔1970وچ ای اوہناں نے محمد حنیف رامے تے منو بھائی دے نال رل کے لاہور توں روزنامہ مساوات دی اشاعت دا آ غاز کیتا ۔شفقت تنویر مرزا نوںاخبار امروز نال بہوں پیار سی ۔ایس رجحان ساز اخبار نوں اوہناں نے اپنے جگر دا خون دے کے پروان چڑھایا۔1983وچ اوہ ہک واری مڑا اخبار امروز نال وابستہ ہو گئے تے ایس اخبار دے ایڈیٹر دی حیثیت نال اپنی ذمہ داری چنگی طرح نبھائی۔کجھ عرصہ بعد جنرل ضیاا لحق نے شفقت تنویرمرزا نو ں امروز توں فارغ کردتا ۔ایس دے نال ہی اخباروی بند ہوگیا۔جنرل ضیا الحق دے دور وچ شفقت تنویر مرزا نوں حریت فکر دی شمع فروزاں رکھن دی پاداش وچ قید تے بند دیاں صعوبتاں وی برداشت کرنیاں پئیاں ۔شفقت تنویرمرزا نوں جنر ل ضیاالحق دے دو ر وچ کراچی ،لاہور تے بہاول پور دے زنداناں وچ اسیری دے دن گزارنے پئے ۔اس دور وچ شفقت تنویرمرزا ویو پوائنٹ (View Point)وچ صحافتی خدمات تے مامور سن ۔اس عرصے وچ اوہناں نے نثار عثمانی دے مشورے نال پنجاب یونین آف جرنلسٹس دے صدر دی ذمہ داری سنبھالی ۔ایس اہم ذمہ داری نوں سنبھال کے اوہناں صحافت وچ ہک نویں روح پھونک دتی ۔اوہ چاہندے سن کہ صحافی قلم بہ کف مجاہد دا کردار ادا کر کے جبر دے ایواناں دے در تے دیوار ہلا دیون ۔اوہ ہک شعلہ ءجوالا بن کے غیر نمائندہ حکومتاں دے آمرانہ اقدامات دے خلاف کھل کے لکھدے رہے ۔اوہناں نے اپنے جنون دیاں خونچکاں حکایتاںلکھن و چ کدے وی تامل نہ کیتا۔متاع لوح تے قلم چھینن والیاں نوں اوہناں نے ایہہ پیغام دتا کہ اوہ تے اپنے دل دے خون وچ اپنیاں انگلیاں ڈبو کے وی لکھن دی سکت تے حوصلہ رکھدے نیں ۔اوہ اپنی حق گوئی تے بے باکی دی وجہ توں ہر آمر دے دل وچ کانٹے طرحاں کھٹکدے سن ۔ایس کارن اوہناں تے ہمیشہ عرصہ ءحیات تنگ کر دتا گیا ۔اوہناں تے ملازمت دے دروازے بند کر دتے گئے ۔اخبارات دے مالک اس قدر خوف تے ہراس وچ مبتلاہو گئے کہ کوئی وی اخبار شفقت تنویر مرزا نو ں ملازمت دے کے حکومت دی ناراٰضی مل لیون دا متحمل نہ ہو سکیا ۔شفقت تنویر مرزا نے آزمائش تے ابتلادی ایس گھڑی وچ وی خندہ پیشانی نال کٹھن حالات دا مقابلہ کیتا ۔اوہ عزم ،حوصلے تے ہمت دی چٹان بن کے اپنے سچے مو قف تے ڈت گئے ۔فوجی حکومت دے آمرانہ اقدامات دے خلاف عوام وچ مثبت شعور تے آگہی پروان چڑھاون دے لئی قلم دے محاذ تے اوہناںسخت محنت کیتی تے کوئی وی عقوبتی طریقہ اوہناں نوںاپنے حقیقت پسندانہ موقف تو دور رکھن وچ کامیاب نہ ہو سکیا ۔ جبر دے اس دور وچ روزنامہ مساوات تے روزنامہ صداقت دی اشاعت تے پا بندی لگ گئی ۔کوئٹہ توں شائع ہوون والے اخبار اعتماد تے قاصد وی پابندی دی زد وچ آگئے ۔اخباراں نوں ہدایت کیتی گئی کہ اوہناں وچ جو کجھ چھاپنا مقصود ہووے چھپن توں پہلاں اوہ فوجی حکام کولوں سنسر کرا یا جاوے ۔سنسر توں بعد ای کوئی خبر چھاپی جا سکدی اے ۔اس زمانے وچ اوہناں نوں جس ذہنی اذیت توں دو چار ہوونا پیا اس نوں یاد کر کے اوہ نواب زادہ نصرا للہ خان دا ایہہ شعر جیہڑااوہناں1984 وچ لکھیا سی ، پڑھدے تے اوہناں دیاں اکھیاں پر نم ہو جاندیاں ۔
جسے سمجھا چمن والوں نے اپنا پاسباں برسوں
اسی ظالم نے لوٹا ہے سکون قلب و جاں برسوں

پنجابی زبان تے ادب دی ترقی نوں شفقت تنویر مرزا نے اپنی زندگی دا نصب العین بنا لیا سی ۔اوہناں دا خیال سی کہ ارضی تے ثقافتی حوالہ تخلیقی عمل لئی کلیدی اہمیت دا حامل ہوندا اے۔پنجابی کلاسیکی شاعری دے اوہ مداح سن ۔روزنامہ ڈان(Dawn)دے ایڈیٹر دی حیثیت نا ل اوہناں اپنے انگریزی زبان وچ لکھے گئے کالماں دے ذریعے پوری دنیا وچ پنجابی زبان تے ادب دے متعلق حقیقی صورت حال نوں سامنے لیا کے پنجابی زبان تے ادب دی بہوں وڈی خدمت کیتی اے ۔پنجابی زبان تے ادب بارے اوہناں اپنے خیالات دا بر ملا اظہار کیتا ۔لسانیات دے موضوع تے شفقت تنویرمرزا دے خیالات دی پذیرائی پوری دنیا وچ کیتی گئی ۔ لسا نیا ت تے تنقید دے ماہرین ہمیشہ اوہنا ں دے موقف دی تا ئید کیتی ۔ اردو تے پنجابی زبان دے لسانی رابطیاں دے سلسلے وچ اوہ پروفیسر حافظ محمود خان شیرانی دے نظریے تو خاصے متاثر سن ۔ اوہناں دا خیال سی کہ حافظ محمود خان شیرانی نے پنجاب میں ارد ولکھ کے پنجابی زبان دی قدامت تے تہذیبی تے ثقافتی میراث بارے حقیقت پسندانہ موقف پیش کیتا اے ۔ایس موضوع تے شفقت تنویر مرزا دے انگریز ی زبان وچ لکھے گئے مضامین نو ں رالف رسل ،ژاک دریدا ،این میری شمل ،شہر یار ،مغنی تبسم ،محسن بھوپالی ،سمیع اللہ قریشی ،نور احمد ثاقب،سجاد بخاری ،نثار احمد قریشی ،بشیر سیفی ،رحیم بخش شاہین ،نظیر صدیقی ،صابر کلوروی ،تے محمد بخش گھمنانہ نے فکر پرور تے خیال افروز قرار دتا ۔اپنے انگریزی مضموناں وچ اوہناں نے پوری کوشش کیتی کہ پوری دنیانوں پنجابی زبان دے کلاسیکی ادب بارے حقیقی شعور تے آگہی دتی جاوے ۔دنیادی کوئی وی زبان اپنے تہذیبی ،ثقافتی تے تاریخی ورثے توں بے نیاز نہیں رہ سکدی ۔اوہ تخلیق ادب دے افادی پہلو نوں ہمیشہ اولیت دیندے سن ۔اوہناں دے اسلوب دی مسحو ر کن اثر آفرینی قاری دے قلب تے رو ح نوں مسخر کر لیندی اے ۔ اوہ سمجھدے سن کہ تخلیق ادب دا تعلق زندگی تے انسانیت دے نال بہوں ڈونگھا اے ۔زندگی دیاں قدراں تے روایتاں ادب راہیں محفوظ ہو جاندیاں نیں تے آون والیاں نسلاں نو ںتہذیب دے ارتقا بارے حقیقی صورت حال دا علم ہوندا اے ۔پوری دنیا وچ شفقت تنویر مرزا دی علمی ادبی ،تہذیبی تے ثقا فتی شعبیاں وچ خدمات نو ں قدر دی نگاہ نال ویکھیا جاندا سی ۔اوہنا ں نے جیہڑیاںکتاباں لکھیاں اوہناں دی تفصیل کجھ ا س طرحاں ہے :
(1)ادب راہیں پنجاب دی تاریخ (2)تحریک آزادی وچ پنجاب دا حصہ (3)شاہ حسین :سوانح عمری (4)Resistance themes in Punjabi literature
(5)آکھیاسچل سر مست نے (6)بو ہا کوئی نا(7)لہو سہاگ (8)آزادی مگروں پنجابی ادب (9)پنجابی ادب
شفقت تنویر مرزا نے پاکستان پنجابی ادبی بورڈ دے سر براہ دی حیثیت نال جیہڑیاں خدمتاں انجام دتیاںاوہناں دا پوری دنیا وچ اعتراف کیتا گیا ۔پاکستان دی حکومت نے شفقت تنویر مرزا دی علمی ،ادبی تے قومی خدمات دے اعتراف وچ اوہناں نو ں2006وچ تمغہ حسن کارکردگی عطا کیتا ۔

پنجابی زبان تے ادب دے ماضی ،حال تے مستقبل اتے شفقت تنویرمرزا دی ڈونگھی نگا ہ سی ۔اوہناں دی عملی زندگی وچ پنجابی تہذیب تے ثقافت نال قلبی لگاﺅتے روحانی وابستگی پورے جوش تے قوی جذبے نال نظر آندی اے ۔اوہنا ں د اخیال سی کہ پنجابی زبان دی

صوفیانہ شاعری قلبی واردات ،روحانی تسکین تے وجدان دی من کھچویں صورت سامنے لے آندی اے پنجابی زبان دی کلاسیکی شاعری نے وجدان تے اظہار نوں ہک تھاں تے اکٹھا کر دتا اے ۔انج جاپدا اے جس طرحاں پنجابی زبان دے کلاسیکی شاعراں نے اظہار تے وجدان نوں ہک لڑی وچ پرو کے تخلیقی عمل و چ ید بیضا دا معجزہ وکھایا اے ۔شفقت تنویر مرزا دیاں تحریراں پڑھ کے قاری تے ایہناں دا ڈونگھا اثر ہوندااے ۔اوہ ہیئت ،مواد ،مضمون تے اسلوب نوں ایس طرحاں ملا کے پیش کردے نیں کہ زبان تے بیان اتے اوہناں دی خلاقانہ دسترس نو ں تسلیم کرنا پوندا اے ۔ انج جاپدا اے جس طرحاں اوہناں دے قلم دی حرکت نے نوائے سروش دا روپ دھار لیا اے تے اوہناں دی تحریر دے ہر لفظ نے اپنے اندر معنیاں دا قلزم سمو لیا اے۔پنجاب دی مٹی نال اوہناں دی محبت اوہناں دے ریشے ریشے وچ سرایت کر چکی سی ۔ایہہ محبت اوہناں دے اسلوب وچ ہک وجدانی کیفیت بن کے جلوے وکھاندی اے ۔شفقت تنویر مرزا جدوں ایس محبت دے وجدان تو ںسر شار ہوندے سن تے فیر اوہ اپنے قلبی احساسات نوں لفظاں دے قالب وچ ڈھال کے قاری نوں اپنے تجربے وچ شامل کرن دا ترلا کردے سن ۔پنجاب دی دھرتی نال جڑے ہوئے اوہناں دے قلبی احساسات تے روحانی وابستگی اس قدر مکمل تے مثالی روپ وچ اوہناں دے اسلوب وچ موجود اے کہ ا وہ اپنی جذب تے مستی تے نال ای وجدانی انداز پاروں پتھراں توں وی اپنی تاثیر دا لوہا منو ا لیندی اے۔اوہ ہک ترقی پسند نظریاتی تخلیق کار سن۔اوہناں نے اپنی پوری زندگی اپنے نظریات اتے وفاداری بہ شرط استواری دے اصول نو ں اپنے قول ،فعل تے اسلوب دی بنیا د بنایا۔اوہناں دیاں تحریراں وچ نظریے تے ادبیت دوناں دا جادو سر چڑھ کے بو لدا اے۔اوہ رجائیت پسند ادیب سن ۔جدوں مجبوراں دی زندگی دی بیڑی دکھاں دے سیلاب دی طوفانی لہراں دی گھمن گھیری وچ پھنس کے ڈوبدی نظر آندی اے تاں اوس ویلے وی اوہ حوصلے تے امید دے ڈیوے بال کے طلوع صبح بہاراں دی نوید سنا کے چنگے ویلے دی اڈیک وچ وقت لنگھا دیندے نیں ۔اوہ ہک صاحب طرز ادیب سن ۔اوہناں دا سوہنا ، من موہنا تے منفرد اسلوب اوہناں نوں اپنے دور دے عظیم تخلیق کار دے منصب تے فائز کردا اے ۔اوہنا ں دا سلجھیا ہویا،نکھریا ہویا تے جگر دے خون دی ملاوٹ نال سنوریا ہویا اسلوب سنگلاخ چٹاناں ، جامد تے ساکت پتھراں نوں وی موم کر دیندا اے ۔اوہناں نے اسلوب تے ہیئت دی جانچ پرکھ وچ بہوں دلچسپی لئی ۔سچی گل تاں ایہہ اے کہ اوہناں دی زندگی دے سارے موسم اوہناں دے اسلوب وچ لاٹاں ماردے نیں ۔اوہ زندگی دی حقیقی معنویت نوں پیش کرکے ہر حال وچ جہد تے عمل دی تلقین کردے نیں ۔اپنے حسن اخلاق نال اوہ اپنے مخالفاں دے دل وچ وی گھر کر لیندے سن ۔اوہناں دی سوچ ہمیشہ تعمیری رہی اوہ کسے دوجے بندے دی تخریب نال کوئی تعلق نہ رکھدے تے سد ا اپنے حال وچ مست رہندے سن ۔اوہ اپنے تہذیبی تے ثقافتی ورثے تے توجہ دین تے اصرار کردے سن ۔اوہناں دا خیال سی کہ کوئی وی قوم اپنی تہذیبی تے ثقافتی میراث توں غافل رہ کے ترقی دے مدارج کدے وی طے نہیں کر سکدی ۔ایسے کارن اوہ پنجابی تہذیب تے ثقافت دی ترویج تے اشاعت لئی ہمیشہ جد و جہد کرد ے رہے ۔اوہ سمجھدے سن کہ اج دے قحط الرجال دے زمانے وچ مجبور ،مظلوم ،بے بس تے لا چار انسانیت دے مسائل جامد تے ساکت پتھراں دے رو بہ رو پیش کرنا ویلے داایڈا وڈا دھروہ اے جس نوں کوئی نام وی نہیں دتا جا سکدا ۔شفقت تنویر مرزا نے انسانیت نوں درپیش مسائل نو ںپنجابی ادب وچ پیش کر کے ہک منفر د تخلیقی تجربہ کیتا ۔اوہ سمجھدے سن کہ فطرت لالے دی حنا بندی وچ سد ا رجھی رہندی اے۔فطرت دے مقاصد تے تخلیقی عمل تے اس دے محرکات بارے شفقت تنویر مرزا دی سوچ فکر تے نظر دے نویں دریچے وا کردی اے ۔اوہ آثار مصیبت دا احساس دلوا کے امروز دی شورش وچ فردا دے اندیشے بارے خبردار کردے نیں۔وطن تے اہل وطن نال اوہناںدی قلبی وابستگی تے والہانہ محبت اوہناں دا سب توں وڈا اعزاز تے امتیاز قراردتا جا سکد اے ۔

شفقت تنویر مرزا نے پنجابی ادب نو ںجس نویکلے اسلوب تو ںآشنا کیتااوس دے معجز نما اثر نال سوچ تے خیال دی کایا ای پلٹ گئی ۔مایوسی ،جمود ،بے عملی ،کاہلی تے کم تری دے احساس نو ں جڑ توں اکھاڑ پھینکن دیاں کوششاں دا مڈھ بجھ گیا۔اوہناں نے پنجابی ادب نوں ہک نو یکلے شعور دی دولت نال مالا مال کر دتا ۔اوہناں دیاں کوششاں نال تخلیق کار تے قاری دا آپس دا تعلق پکا ہو گیا تے دوناں دے دلاں وچ زندگی دے نال پیار دے جذبات نوں نمو ملی ۔انج جاپدا اے شفقت تنویر مرزا نے پنجابی ادب نوں عصری آگہی نا ل مزین کرن دا تہیہ کرر کھیا سی ۔ایہو وجہ اے کہ اوہناں دی تخلیقات وچ ہر لحظہ نواں طور تے نویں برق تجلی دی کیفیت قاری نو ں حیرت زدہ کر دیندی اے ۔ظلم تے جو ر دے اعصاب شکن ماحول وچ وی اوہ آس دا دیپ بجھن نہیں دیندے ۔اوہ ظالماں دی اکھ وچ اکھ پا کے اپنے حق لئی جد و جہد دی تلقین کردے نظر آندے نیں ۔

پنجابی زبان تے ادب دے ایڈے عظیم دانش ور دی وفات ہک بہوں وڈا قومی سانحہ اے .۔ہر بندے نال اخلاق تے اخلاص نال پیش آون والے ایس عظیم دانش ور دی زندگی ہر دور وچ لائق تقلید رہوے گی ۔اوہ مذہب دے سچے پیروکار سن تے اوہ اسلام دی آفاقی تعلیمات نوںزندگی دے ہر شعبے تے منطبق کرن دی تمنا رکھدے سن ۔اوہناں دا حلقہءاحباب بہوں وسیع سی ۔اوہ ہمیشہ اپنے احباب دی خوشی یا غم وچ شرکت کردے تے ایس طرحاں محبت تے خلوص دا سانگا نبھاندے رہندے ۔شفقت تنویر مرزا دی وفات نال پنجابی زبان تے ادب دے ہک درخشاں عہد دا اختتام ہو گیا ۔اوہ اپنی ذات وچ ہک انجمن تے دبستان ادب سن ۔اوہ پنجابی زبان تے ادب دا ہک دائرة المعارف سن ۔اوہنا ںتو ںبعدوفا دے سارے ہنگامے ای ختم ہو کے رہ گئے نیں ۔پنجابی ادب وچ ایڈا وڈ اخلا پیدا ہو گیا اے جیہڑا کدے وی پر نہیں ہو سکدا ۔پنجابی زبان تے ادب نوں جدید دور دے تقاضیاں نال ہم آہنگ کر کے شفقت تنویر مرزا نے جیہڑا عظیم کارنامہ انجام دتا اے اوہ پنجابی ادب دی تاریخ وچ سونے دے حرفاں نال لکھن دے قابل اے ۔پنجابی نثر وچ تحقیق ،تنقید ،سوانح ،سفر نامے تے ہر موضوع تے ادب دی تخلیق دی جیہڑی قابل قدر صورت اج نظر آندی اے اس دے بنیاد گزاراں وچ شفقت تنویر مرزا دا ناں وی شامل اے ۔ایہو جہے لوگ اللہ کریم د ا انعام ہوندے نیں ۔شفقت تنویر مرزا ورگے دیدہ ور کسے وی قوم دا بیش بہا اثاثہ ہوندے نیں ۔اوہناں دی وفات تے میں اپنے جذبات حزیں تے قابو نہیں پا سکیا ۔موت توں کسے وی بشر نو ںرستگاری نہیں۔اج اوہ چلے گئے نیں تے کل نوں ساڈی وی واری آون والی اے ۔ اوہ لوگ جیہڑے وسیب وچ چانن کھلار رہے ہوندے نیں اچن چیت اکھا ں توں اوجھل ہو جاندے نیں تے فیر سار ا ماحول ای سوگوار ہو جاندااے ۔اوہناں نوں ویکھ ویکھ کے تے اسیں زندگی گزاردے ہاں جدوں اوہ سانوں جان لیوا تنہائی تے مہیب سناٹیاں دی بھینٹ چڑھاکے عدم ول کوچ کر جاندے نیں تے فیر اکھاں ساون دے بدلاں طرحا ں ہنجواں دی جھڑی لا دیندیاں نیں ۔تقدیر دے فیصلے دے سامنے سر جھکائے بنا کوئی چارہ نہیں ۔زندگی تے موت دے راز کون سمجھ سکیا اے ؟شفقت تنویرمرزا دا معاملہ ہن اللہ سائیں کول اے ۔اسیں تے ہن اوہناں دی یاداں دے سہارے ای حیاتی دے دن پورے کراں گے ۔ادب دی دنیا دی ویرانی دا حال ہن کیہہ دسیئے ۔سارے روشن چراغ ہک ہک کر کے بجھ چکے نیں ۔انج جاپدااے موت دے طوفاناں ساڈے سارے چراغ ویکھ لئے نیں۔شفقت تنویر مرزا اللہ حافظ ۔رب سوہنا تینوں جنت وچ تھانہہ دیوے ۔تیرا ناں ادب دے افق تے قیامت تیک سور ج وانگوں لاٹاں ماردا رہوے گا ۔سورج کدے غروب نہیں ہو سکدا ۔اوہ کسے نہ کسے افق تے اپنی تابانیاں کھلاردا رہندا اے ۔

< PREVIOUS آپ یہ کالم ضرور پڑھیں گے !انشاءاللہ NEXT > کراچی وال

Comments

22 Dec, 2012

About the Author: Ghulam Ibn-e-Sultan Read More Articles by Ghulam Ibn-e-Sultan: 277 Articles with 611402 viewsCurrently, no details found about the author. If you are the author of this Article, Please update or create your Profile here.

Add Your Article

Article Categories

Politics سیاست Society & Culture معاشرہ اور ثقافت Religion مذہب Other/Miscellaneous متفرق Literature & Humor ادب و مزاح Education تعلیم Health صحت Famous Personalities مشہور شخصیات Novel افسانہ Science & Technology سائنس / ٹیکنالوجی Sports کھیل True Stories سچی کہانیاں Books Intro تعارفِ کتب Travel & Tourism سیر و سیاحت Career کیریر Entertainment انٹرٹینمنٹ Kids Corner بچوں کی دنیا Poetry شعر و شاعری 100 Lafzon Ke Kahani سو لفظوں کی کہانی Arts ہنر Young Writers نوجوان قلم کار Gadgets گیجٹ Military Democracy سول فوجی جمہوریت Hamariweb Writers Club ہماری ویب رائٹرز کلب Step By Step

Recent Society & Culture Articles

دوسروں کے کمزور پہلوؤں کو مت چھیڑیں

طویل عمر لوگوں کی سرزمین

بنام خدا" خط جو پوسٹ نہ ہو سکا"

حرام کھانے والے کا ایک عبرت ناک واقعہ

View all Society & Culture Articles